فشار خون

مقدمه:

اندازه گیری فشار خون: در سال ۱۹۰۵ Korotkoff روش سمعی اندازه گیری فشارخون را ارائه نمود.
تعریف فشار خون:عبارت است از فشاری که از طرف جدار بطن چپ به خون وارد می شود و این جریان خون فشاری بر دیواره رگ ها وارد می کند که در اصطلاح فشار خون می گویند. فشار خون از دو جزء اساسی فشارخون سیستولیک و فشار خون دیاستولیک تشکیل می شود.

برای اینكه خون در شریانهای اعضای بدن جاری شود و مواد غذایی را به اعضای مختلف بدن برساند، نیاز به نیرویی دارد كه این نیرو فشار خون نام دارد و مولد آن قلب است. قلب خون را به طور مداوم به داخل دو شریان عمدة بدن، به نام آئورت و شریان ششی پمپ میكند. از آنجا كه پمپ كردن خون توسط قلب به داخل شریانها نبض دار است، فشار خون شریانی بین دو سطح حداكثر و حداقل در نوسان است. سطح حداكثر یا سطح سیستولی در زمان انقباض قلب و سطح حداقل یا دیاستولی در زمان استراحت قلب بوجود می آید.

فشار خون به دو عامل مهم بستگی دارد؛ یكی برون ده قلب است، یعنی مقدار خونی كه در هر دقیقه به وسیله قلب به درون آئورت پمپ می شود و عامل دیگر، مقاومت رگ است؛ یعنی مقاومتی كه بر سر راه خروج خون از قلب در رگها وجود دارد. اگر بخواهیم این رابطه را به شكل فرمول نشان دهیم به قرار زیر است :

مقاومت رگ × برون ده قلب = فشار خون

با تغییر برون ده قلب یا مقاومت رگ مقدار فشار خون تغییر می كند. همچنین فشار خون در طول روز تحت تأثیر عوامل مختلفی تغییر می كند كه از جمله این عوامل وضعیت بدن، فعالیت مغز، فعالیت گوارشی، فعالیت عضلانی، تحریكات عصبی، تحریكات دردناك، مثانه پر، عوامل محیطی مثل دمای هوا و میزان صدا، مصرف دخانیات، الكل، قهوه و دارو است.

غالباً فشار خون را در شریان بازویی اندازه می گیرند. در هر فرد فشار خون را در دو سطح حداكثر و حداقل اندازه گیری می كنند. در زمانی كه قلب منقبض می شود، فشار خون به حداكثر مقدار خود می رسد؛ این سطح را فشار ماكزیمم یا سیستولی می نامند. سطح مینیمم یا دیاستولی در زمان استراحت قلب كه فشار خون به حداقل مقدار خود می رسد، بدست می آید. هر دو سطح فشار خون به صورت دو عدد كنار هم یا به صورت كسر بر حسب میلیمتر جیوه نشان داده میشود، مثلاً 80/120 یا و عدد بزرگتر 120 معادل فشار ماكزیمم و عدد كوچكتر 80 معادل فشار مینیمم است.

تقسیم بندی فشار خون

فشار خون مطلوب : فشار ماكزیمم كمتر از 120 میلیمتر جیوه و فشار مینیمم كمتر از 80 میلیمتر جیوه

فشار خون طبیعی : فشار ماكزیمم كمتر از 130 میلیمتر جیوه و فشار مینیمم كمتر از 85 میلیمتر جیوه

فشار خون كمی بالاتر از طبیعی : فشار ماكزیمم بین 130 تا 140 میلیمتر جیوه یا فشار مینیمم بین 85 تا 90 میلیمتر جیوه

فشار خون بالا : فشار ماكزیمم 140 میلیمتر جیوه و بیشتر یا فشار مینیمم 90 میلیمتر جیوه و بیشتر

فشارخون سیتولیک: به حداکثر فشار ایجاد شده از طرف قلب گویند که بر دیواره آئورت وارد می آید و چون گرفتن آئورت دشوار بوده و با توجه به اینکه فشار در امتداد یک سطح یکسان است فشار را در سطح آئورت و در ناحیه بازو اندازه گیری می کنند.

فشار خون دیاستولیک:به حداقل فشار ایجاد شده از طرف قلب به دیواره آئورت را گویند که این حالت در زمان استراحت قلب ایجاد می شود.
بنابراین فشار سیستولیک حداکثر فشار وارد ه بر عروق و فشار دیاستولیک حداقل فشار وارده بر عروق محسوب شده و به صورت کسر بیان می گردد، مثل ۱۲۰ بر روی ۷۵ (۱۲۰/۷۵) میلی متر جیوه.

فشار خون به کمک دستگاه فشارسنج (Sphygomanometer) و گوشی پزشکی (Stetehescope) انجام می گیرد. دستگاه فشارسنج خود به سه اندازه بزرگ، متوسط و کوچک تقسیم می گردد که بزرگ برای افراد چاق و متوسط برای استفاده عموم و کوچک برای کودکان استفاده می گردد.

اندازه گیری فشار خون به دو صورت انجام می گیرد:

۱.مستقیم(تهاجمی):معمولا" در مورد حیوانات این عمل صورت می گیرد.

۲.غیرمستقیم(غیر تهاجمی):به دو روش صورت می گیرد:

الف) لمسی:شریانی که برای گرفتن فشار خون استفاده می شود شریان بازویی می باشد در این روش فشار کیسه را تا ۲۰۰ میلیمتر جیوه می رسانیم و عملا" رگ بسته می شود شریانی که باید لمس شود شریان زندزبرین است قبل از باد کردن کیسه باید نبض را پیدا کرده و احساس کنیم باز کردن شیر فشار سنج باید همنواخت با کاهش فشار سنج باشد و کم کم باید آن را باز کرد اولین ضربه ای که در زیر دست احساس کردیم یعنی رگ باز شده و این فشار چون بر گرفته از فشار دیواره ی بطن چپ می باشد فشار خون max گفته می شود و این فشار،فشار خون max فردی است که مورد آزمایش قرار گرفته است.

ب):سمعی:خون درون رگ به دو روش جریان دارد:

۱.تیغه ای: در موقعی که خون درون یک رگ کاملا" باز حرکت کند جریان خون به صورت تیغه ای می باشد این جریان تولید صدا نمی کند.

۲.گردابی:اگر رگ بنا به دلایلی تنگ شود این جریان بوجود می اید و این جریان اشفته تولید صدا می کند در این روش از گوشی هم باید استفاده کنیم .گوشی را کنار کیسه قرار می دهیم فشار کیسه را به ۲۰۰ می رسانیم در این حالت رگ نه صدا دارد و نه جریان سپس فشار درون کیسه رات به تدریج کاهش می دهیم به طور نرمال وقتی که فشار درون کیسه کمی از ۱۲۰ کمتر شود خون در رگ به صورت گردابی جریان می یابد و صدایی ایجاد می کند اولین صدا مربوط به فشار خون max است.بین ۱۲۰ و۸۰ مرتبا" رگ باز و بسته می شود وصدا بطور منظو به گوش می رسد کمی پایین تر از ۸۰ صدا قطع می شود و دلیل آن این است که رگ کاملا" باز می شود و جریان به صورت تیغه ای در می اید.وقتی که صدا قطع شد فشار خون،فشار خونmin می باشد و بدین صورت فشار خون max وmin بدست می اید.

دستگاه فشار سنج خون خود از عملکرد به سه نوع دیجیتالی، جیوه ای و عقربه ای تقسیم می شوند:

کار با دستگاه فشار سنج دیجیتالی راحت بوده و معمولاً نیازی به گوشی پزشکی جهت گرفتن فشار ندارد. این خود به دو نوع مچی و بازویی تقسیم شده که معمولاً بازویی آن مطمئن تر می باشد.
دستگاه فشارسنج خون جیوه ای، فشار خون را بر روی ستون جیوه نمایش می دهد و یکی از بهترین وسایل اندازه گیری فشار خون به حساب می آید. تنها مشکل این دستگاه بزرگ بودن آن است.
دستگاه فشار سنج خون عقربه ای که فشار خون را بر روی ستون درجه عقربه ای که متصل به یک فنر است می سنجد. قیمت پایین و راحتی در حمل از ویژگی های این دستگاه است ولی باید مرتب از نظر دقت چک گردد.

دستگاه فشارسنج جیوه ای

این دستگاه از قسمتهای زیر تشكیل شده است:

كاف یا بازوبند

كاف یك پوشش دو لایه از جنس پارچه و دراز است كه خاصیت ارتجاعی نداشته و به دور بازو پیچیده می شود. بازوبند باید به اندازه كافی بلند باشد تا بطور كامل دور بازوی فرد را بگیرد.

كیسه هوا

كیسه هوا از جنس لاستیكی است كه در درون بازوبند قرار می گیرد و قابل باد شدن است. این كیسه قابل مشاهده نیست و فقط دو لوله لاستیكی متصل به آن از بازوبند خارج میشود. كیسه هایی كه نسبت به بازوی فرد خیلی كوتاه یا باریك باشند و یا هر دو اشكال را داشته باشند (در مجموع خیلی كوچك باشند) فشار خون را بطور كاذب بالاتر از فشار خون واقعی و اگر بیش از حد پهن باشند، فشار خون را پایینتر از فشار خون واقعی نشان خواهند داد. اگر كیسه كاملاً دور بازو را نگیرد یا وسط كیسه دقیقاً روی شریان بازویی قرار نداشته باشد، ممكن است فشار اندازه گیری شده، فشار واقعی نباشد. در بعضی دستگاهها وسط كیسه لاستیكی با علامت بر روی بازوبند، مشخص شده است. اندازه عرض كیسه هوا بطور متوسط 15- 13 سانتیمتر و طول آن 35- 30 سانتیمتر است.

لوله های لاستیكی

از وسط كیسه هوا دو لوله لاستیكی خارج می شود كه یكی به پمپ و دیگری به دستگاه وصل میگردد. این دو لوله، كار انتقال و خروج هوا را بر عهده دارند. طول لوله باید حدود 76 سانتیمتر باشد.

پمپ لاستیكی، دریچه و پیچ تنظیم هوا

از این پمپ برای تلمبه كردن و انتقال هوا به داخل كیسه هوا و تخلیه هوا از آن، استفاده میشود. برای ورود و خروج هوا بر روی پمپ دریچه ای در نظر گرفته شده است كه بوسیله پیچ فلزی كه با دست باز و بسته میشود، ورود و خروج هوا تنظیم میگردد. اگر پیچ ورود و خروج هوا را ببندیم، باید جیوه در سطح ثابت بماند و در زمانی كه آن را باز میكنیم، باید اجازه دهد سطح جیوه بطور قابل كنترل پایین بیاید.

مخزن جیوه

مخزن جیوه در انتهای دستگاه و داخل لوله شیشه ای قرار دارد و دارای یك پیچ تنظیم است كه ورود و خروج جیوه را به داخل لوله شیشه ای تنظیم می كند. قبل از اندازه گیری فشار خون باید پیچ مخزن جیوه باز شود تا اجازه دهد جیوه به درون لوله راه یابد. در زمانی كه هیچ فشاری وجود ندارد سطح جیوه در لوله باید بر روی صفر باشد. پس از خاتمه اندازه گیری باید دستگاه را كج نمود تا جیوه درون لوله به سمت مخزن هدایت شود و سپس پیچ مخزن را بست تا در زمانی كه از دستگاه استفاده نمی شود جیوه در لوله باقی نماند.

لوله شیشه ای

این لوله درون یك محفظه فلزی مدرج قرار دارد كه برحسب میلیمتر جیوه و به فاصله های 10 میلیمتر جیوه درجه بندی شده است. با باد كردن كیسه هوا، در صورتی كه پیچ مخزن جیوه باز باشد، جیوه به درون لوله راه یافته و بالا میرود و با تخلیه باد كیسة هوا، سطح جیوه در لوله پایین می آید. میزان فشار را میتوان از روی سطح جیوه در لوله مدرج خواند. چون سطح جیوه به صورت هلالی در لوله قرار میگیرد، برای خواندن میزان فشار خون باید بالاترین نقطه هلال جیوه در ستون را در نظر گرفت.

در دستگاه عقربه ای به جای مخزن جیوه و لولة شیشه ای از یك فشارسنج عقربه ای استفاده شده است كه با یك فنر كار میكند و بقیه قسمتهای آن مشابه دستگاه جیوه ای است.

گوشی پزشکی

این گوشی از سه قسمت تشكیل شده است :

انتهای گوشی

این قسمت از دو لوله فلزی تشكیل شده است كه در انتهای آنها پوشش لاستیكی قرار دارد و باید بطور ثابت و راحت در داخل گوشها قرار گیرد. در بعضی گوشی ها این قسمت بصورت مورب است و وقتی داخل گوش قرار میگیرد قسمت مورب آنها باید متمایل به جلو باشد. دو لولة فلزی در انتهای دیگر به دو لوله لاستیكی متصل میشوند.

لوله های لاستیكی

این دو لوله از یك طرف به لوله های فلزی متصل هستند و سپس به یك لوله منتهی شده و به صفحه گوشی وصل میگردند.

دیافراگم یا صفحه گوشی

این قسمت از یك صفحه فلزی (دیافراگم) تشكیل شده است كه به انتهای لولة لاستیكی متصل است. گاهی بعضی از صفحه های گوشی دو طرف دارد؛ یك طرف آن بل (قسمت كوچكتر و با سطح گودتر) و طرف دیگر دیافراگم (قسمت بزرگتر و با سطح صاف) است كه توسط یك قطعه فلزی میله ای شكل كوچك كه قابلیت چرخش دارد، به انتهای لوله لاستیكی وصل است. اگر گوشی هم دیافراگم و هم قسمت بل داشته باشد، باید گوشی را در گوش بگذارید و با زدن ضربة ملایم روی دیافراگم یا بل دریابید كه كدامیك از این دو قسمت به لولة گوشی ارتباط دارد و صدا را منتقل می كند. معمولاً با نیم دور چرخاندن میلة فلزی می توان دیافراگم یا بل را به لولة گوشی مرتبط ساخت. صدا از قسمت بل بهتر شنیده میشود؛ اما اگر از دیافراگم استفاده میشود باید با انگشتان دست صفحة گوشی را روی بازو نگهداشت.

صداهای كورتكوف (Korotkoff)

اندازه گیری فشار خون بر اساس شنیدن صداهای كورتكوف برنامه ریزی شده است؛ بنابراین شناخت این صداها ضروری است. در حین اندازه گیری فشار خون با باد كردن بازوبند و اعمال فشار روی سرخرگ بازویی، جریان خون در سرخرگ قطع میشود و زمانی كه باد بازوبند تخلیه شود، فشار بازوبند روی سرخرگ بازویی كم شده و در نتیجه مجدداً خون به داخل سرخرگ جریان می یابد و از طرفی در قسمتی از سرخرگ كه بطور نسبی فشرده شده، جریان گردابی پدید می آید. این دو فرآیند موجب پیدایش صداهای كورتكوف می شوند. این صداها را می توان به مراحل مختلف زیر تقسیم نمود :

1در ابتدا صداهای ضربه زدن ضعیفی كه واضح نیستند، ظاهر می شوند و به تدریج شدت آنها افزایش می یابد و قوی تر می گردند. با شنیدن این صداهاست كه سطح فشار سیستولی مشخص می گردد.

2كم كم صداها ضعیف می شوند و ممكن است بصورت صدای غرغر یا شرشر درآید.

3مجدداً صداها واضح می شوند؛ اگر چه مشخص تر میگردند ولی هرگز كاملاً به شدت صدهای مرحله اول نمی رسند. صداهای مرحله دوم و سوم در اندازه گیری فشار خون مورد استفاده نیستند.

4دوباره صداهای واضح به طور ناگهانی كاهش می یابند و مثل صدای ملایم جریان هوا شنیده می شوند.

- در این مرحله تمام صداها بطور كامل قطع میشوند و از بین می روند و با قطع صدا، سطح فشار دیاستولی مشخص می گردد.

بنابراین صداهای كورتكوف از مرحله ظهور با صداهای ضعیف شروع می شوند كه به تدریج قوی تر شده و كم كم صدها واضح تر و شدیدتر می شوند و در نهایت با ضعیف شدن ناگهانی، صداها ملایم تر شده و بعد كاملاً از بین می روند.

وسایل مورد نیاز:

گوشی پزشکی-دستگاه فشار سنج

روش اندازه گیری فشارخون: بازوبند فشارسنج را به دور بازوی راست بیمار ببندید (در مورد بیشتر موارد بستن بازوبند فشارسنج را دور بازوی راست بیمار پیشنهاد می کنند. در صورتی که دور بازوری سمت چپ بیمار می بندید به یاد داشته باشید که ۵ میلی متر جیوه نسبت به سمت راست بیشتر نشان خواهد داد)، به نحوی که قسمت قابل اتساع کاف در سطح قدامی داخلی بازوقرار بگیرد و لبه پایینی کاف نیز۲ سانتی متر از چین آرنج فاصله داشته باشد. کاف فشار سنج نباید خیلی سفت یا خیلی شل بسته شود.با دست راست خودساعد بیمار را نگهدارید یا آنرا روی میز مناسبی بگذارید. گوشی را در حفره جلوی آرنج بگذارید و فشار بدهید و کیسه را آنقدر باد کنید تا نبض از بین برود (معمولاً تا ۲۰۰ میلی متر جیوه). سپس به آهستگی فشار را کم کنید، بتدریج که سطح جیوه پایین می آید، به آن نقطه ای که ضربانات قابل سمع می گردند، توجه کنید: این همان فشار سیستولی است. با ادامه پائین آمدن سطح جیوه، صدای ضربانات بلندتر می شود، سپس بتدریج کاهش می یابد، تا مرحله ای که شدت آن به ناگهان کاهش واضحی پیدا می کند، ضربانات ضعیف چند لحظه ای دیگر به گوش می رسد و سپس بکلی ناپدید می شود. این همان فشار دیاستولی است (نقطه ناپدید شدن صدا). فشار خون بازوی چپ را نیز به همین طریق اندازه می گیرند.

نتایج:

در روش سمعی: 11/9

در روش لمسی: 11

بحث:

مراحل فشار خون

مراحل فشار خون	فشارخون سیستولیک (mm Hg)	فشارخون دیاستولیک (mm Hg)
طبیعی	<120	<80
فشارخون	۱۲۰–۱۳۹	۸۰–۸۹
فشارخون مرحله ۱	۱۴۰–۱۵۹	۹۰–۹۹
فشارخون مرحله ۲	≥۱۶۰	≥۱۰۰

در بعضی از بیماران فشار خون دیاستولی به ظاهر قابل اندازه گیری نمی باشد، پر واضح است بیماری که فشار خون سیستولیک دارد حتماً فشار خون دیاستولیک نیز خواهد داشت. این اشتباه ناشی از این است که که در هنگام تعیین فشار خون دیاستولی، به نقطه ای که شدت صدا به ناگهان تغییر می کند، توجه ای نمی شود. این حالت در بیماران مبتلا به نارسائی آئورت، و هیپرتیروئیدی و در موارد نادر در افراد سالم نیز دیده می شود.
معمولاً بین فشار خون سیستولی که با دو روش سمعی و لمسی گرفته می شود. اختلاف جزئی وجود دارد در این حال ملاک فشار خون، فشاری است که لمس می شود نه شنیده می شود.
در موارد نادری که فشارسنج ۲۰۰ میلی متر جیوه را نشان می دهد، می توان نبض را لمس کرد ولی در همین زمان صدائی به گوش نمی رسد، مگر اینکه سطح جیوه فشار سنج به ۱۶۰ تا ۱۷۰ میلی متر جیوه سقوط کند. در این حال فشار خون بیمار ۲۰۰ میلی متر جیوه است نه ۱۶۰ یا ۱۷۰ میلی متر جیوه.
برعکس این حالت نیر ممکن است پیش آید یعنی گاهی در ۲۰۰ میلی متر جیوه صداهای نبض به گوش می رسد ولی نبض لمس نمی شود مگر آنکه فشار به ۱۶۰ میلی متر جیوه سقوط کند در این حال ملاک فشار خون لمس شده می باشد.
چون امکان اشتباه در اندازه گیری فشار خون سیستولی در روش سمعی بیشتر است، روش لمسی از این نظر معتبرتر می باشد، ولی تسلط بر این روشف تمرین بیشتری لازم است. راه صحیح آن است که هر دو روش را بکار ببریم و در موارد اختلاف یافته های لمسی را معتبرتر بدانیم.